55 minutes in Patarei prison [GR]

0 Comments

Τον Σεπτέμβριο του 2016, ταξιδεύοντας με μοτοσυκλέτες με τον φίλο μου Άλκη, πραγματοποιήσαμε μια εκδρομή τριών εβδομάδων, κυρίως στη δυτική Ρωσία και τις Βαλτικές χώρες. Στα πλαίσια αυτής, βρεθήκαμε στο Ταλίν, την πρωτεύουσα της Εσθονίας. Αναμφισβήτητα είναι ένας υπέροχος ταξιδιωτικός προορισμός. Σε αυτό συμβάλει κυρίως η αίσθηση που αποπνέει η μεσαιωνική παλιά πόλη, με το άψογα συντηρημένο τείχος που την περιβάλει. Πέρα όμως από όλα αυτά που θα συνεπάρουν και θα γοητεύσουν τον επισκέπτη, το Ταλίν κρύβει ένα σκοτεινό μυστικό, σε κοντινή απόσταση από το κέντρο του.

Διαβάζοντας κανείς οδηγούς για σημεία ενδιαφέροντος στην πόλη, θα συναντήσει τις αναμενόμενες τουριστικές προτάσεις, ενώ συχνά αποφεύγεται οποιαδήποτε μνεία για το φρούριο Patarei. Το γεγονός αυτό μου κίνησε έντονα την περιέργεια γιατί από μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο, δεν βρήκα κάποια καταχώρηση στη Wikipedia, ή έστω μια επίσημη σελίδα, πλην της http://www.patarei.org/eng/ που περιέχει κάποιες εικόνες και βασικές πληροφορίες, σε καμία περίπτωση όμως τον όγκο που θα περίμενε κανείς για ένα τόσο μεγάλης ιστορικής σημασίας συγκρότημα κτιρίων.

φωτογραφία: deepbaltic.com

Λίγα ιστορικά στοιχεία για το φρούριο: Στα 1820 περίπου, ο τσάρος Νικόλαος Α’ της Ρωσίας διέταξε το χτίσιμο του φρουρίου με σκοπό να προστατέψει την Αγία Πετρούπολη, την πρωτεύουσα της ρωσικής αυτοκρατορίας, αλλά και τις θαλάσσιες διαδρομές από και προς αυτή. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 1840, ενώ με την πτώση των Τσάρων έπαψε να λειτουργεί. Το 1867 το συγκρότημα λειτούργησε ως στρατώνας και από το 1919 ως το 2004, ως φυλακή.

Αποφασίσαμε να το επισκεφτούμε, μιας και ήταν λίγο έξω από την πόλη, περίπου δεκαπέντε λεπτά με τα πόδια. Αυτό που αντικρίσαμε πλησιάζοντας την εξωτερική περίφραξη, μας έδωσε την εντύπωση ολοκληρωτικής εγκατάλειψης. Μια ανατριχιαστική φυλακή, που σε μεγάλο βαθμό πρέπει να παρέμεινε όπως την άφησαν οι γερμανικές και σοβιετικές κατοχικές δυνάμεις, που κατά περιόδους κυβέρνησαν την Εσθονία. Πλησιάζοντας περισσότερο, αντιλαμβανόμουν τι περίπου θα ακολουθήσει.

Η φυλακή έμοιαζε παντελώς έρημη. Κοφτερό συρματόπλεγμα απλωμένο στις ψηλές μάντρες. Το κτήριο επιβλητικό και τεράστιο. Εξερευνήσαμε τους εξωτερικούς χώρους κάπως αμήχανα, μιας και δεν υπήρχε σχετική σήμανση για το που είναι η είσοδος ή που να κινηθούμε.

Λίγο πιο κάτω, σε ένα πρόχειρο στέγαστρο, βρισκόταν μια κυρία που έκοβε εισιτήρια. Δεν είχε διάθεση να εξηγήσει οτιδήποτε, ενώ δεν είχε ούτε και κάποιο φυλλάδιο με πληροφορίες να δώσει. Εισέπραξε δύο ευρώ ως αντίτιμο για την είσοδο και χωρίς να μετακινηθεί ούτε εκατοστό από τη σόμπα που έκαιγε δίπλα της, μου έδειξε ότι ήταν 17.05’ και ότι σε 55 λεπτά το φρούριο θα έκλεινε. Έπρεπε να βιαστώ. Ο Άλκης τότε μου εξήγησε πως είδε αρκετά και θέλει να φύγει. Μπήκα από την κεντρική είσοδο στην εσωτερική αυλή της φυλακής. Συνάντησα μια ομάδα επισκεπτών που συζητούσε και στάθηκα κοντά τους, γιατί η λέξη KGB μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Από αυτούς έμαθα πως η φυλακή Patarei είχε χωρητικότητα περίπου 2.000 κρατουμένων, η οποία ξεπεράστηκε φτάνοντας περίπου τους 4.600. Επίσης, ότι κατά τη σοβιετική περίοδο την διεύθυνση της φυλακής είχε η KGB και πως εδώ κρατούνταν μαζί οι πολιτικά διαφωνούντες και οι σκληροί ποινικοί. Oι δολοφονίες δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο και πως στην αίθουσα εκτέλεσης οι πράκτορες της KGB, απλά πυροβολούσαν στο πίσω μέρος του κεφαλιού τους καταδικασμένους κρατούμενους, αφού τους γονάτιζαν στο πάτωμα με το κεφάλι προς τον τοίχο. Τους άφησα όταν άρχισαν να συζητούν για μια αίθουσα που λάμβαναν χώρα ψυχικά πειράματα στους τροφίμους. Ο χρόνος μου περνούσε γρήγορα.

Στην αυλή διάβασα μια ταμπέλα « walking grounds ». Μάλλον πρόκειται για κάποιου είδους χώρο ψυχαγωγίας – γυμναστικής. Στο Paterei όμως ο όρος αυτός σήμαινε κάτι άλλο. Δεν ήταν τίποτε άλλο από καμιά δεκαριά μικρές αυλές κλεισμένες με ψηλό τσιμεντένιο τοίχο. Μια σειρά από δωμάτια, χωρίς οροφή, καλυμμένα με συρματόπλεγμα και πάνω τους ένας ασφαλής διάδρομος για τον επόπτη – φύλακα. Μπορώ να πω οτι ήταν μακράν ο λιγότερο ψυχαγωγικός χώρος που έχω δει. Αναρωτιέμαι πως μπορεί να έβλεπε ο φύλακας τους τρόφιμους, να γυρίζουν γύρω - γύρω, στα ελάχιστα μέτρα που είχαν στη διάθεση τους να περπατήσουν, "απολαμβάνοντας" τον αέρα της βαλτικής θάλασσας, την μία ώρα της εβδομάδας που είχαν το προνόμιο να βρίσκονται στην αυλή.

Δοκίμασα να μπω στο κτήριο απέναντι από την αυλή. Βρήκα ανοιχτή την πόρτα στην κεντρική είσοδο, όμως ο σκοτεινός διάδρομος οδηγούσε σε κλειδωμένες πόρτες και μπαζωμένους χώρους. Πιο δίπλα, βρήκα άλλη μια είσοδο. Ανέβηκα μερικά σκαλιά και βρέθηκα σε ένα δωμάτιο, που είχε μοναδική πηγή φωτισμού έναν μικρό ψηλό φεγγίτη. Φακό δεν είχα μαζί μου. Γύρισα την ψηφιακή μου σε λήψη με φλάς, έστρεψα τον φακό μου και περίμενα στο σκοτάδι το preview. Είδα πως στο πάτωμα υπήρχε μια μεγάλη τρύπα, μισοκαλυμένη με κόντρα πλακέ. Ευτυχώς δεν έκανα βήμα πιο μέσα. Δε γνώριζα τότε που βρίσκομαι. Μετέπειτα έμαθα πως σε αυτό το δωμάτιο πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ως το 1991, απαγχόνιζαν κρατούμενους. Στη συνέχεια τα άψυχα σώματα ρίχνονταν στη θάλασσα μπροστά από τις φυλακές. Στη φωτογραφία φαίνεται το σημείο στο ταβάνι που βρισκόταν ο γάντζος, πάνω από την οπή στο δάπεδο. Σε αυτό το σκοτεινό κελάρι, έμοιαζε σαν ο αέρας να μην μπαίνει από πουθενά. Μάλλον έφταιγε που εδώ έχει υποφέρει τόσος πολύς κόσμος. Ίσως τελικά κάτι έχει μείνει εδώ μέσα. Δεν μπορώ να το εξηγήσω καλύτερα. Πηγαίνετε να το δείτε μόνοι σας.

Στο κεντρικό κτήριο του συγκροτήματος τρομερή εντύπωση μου προκάλεσαν τα κελιά και συγκεκριμένα το μέγεθος τους. Μπορεί να ήταν γύρω στα πενήντα τετραγωνικά, ίσως και παραπάνω. Όχι και άσχημα. Τα περισσότερα είχαν παράθυρα με θέα προς τη θάλασσα. Βέβαια, το κτήριο χτίστηκε για να εξυπηρετεί ως φρούριο, οπότε όλα αυτά εξηγούνται. Σε ένα άλλο κελί βρισκόταν ακόμα κρεβάτια. Μέτρησα περίπου τριάντα. Ήταν τοποθετημένα κατά μήκος του τοίχου, αφήνοντας πολύ μικρό χώρο για κίνηση μέσα στο κελί. Κάθε δωμάτιο είχε μια τουαλέτα. Μια τουαλέτα για τριάντα άτομα, δεν το λες και ιδανικό. (Λεπτομέρεια στην τουαλέτα, αλλά και σε άλλους τοίχους των κελιών τα κολάζ με πορνογραφικό υλικό). Σε άλλο κελί είδα μια καρέκλα που είχε στο κέντρο του καθίσματος μια μεγάλη βρώμικη οπή. Τι άρρωστα παιχνίδια μπορεί να σκαρφίστηκαν οι τρόφιμοι; Κάποια τελετή υποδοχής – καψόνι για τους νεοφερμένους ίσως..

Σε πολλά από τα κελιά υπήρχαν τοιχογραφίες ή και κάποια απλά συνθήματα. Γράφτηκαν ορισμένα από τους τρόφιμους, ενώ άλλα σίγουρα ήταν πιο σύγχρονα. Πιθανόν σε κάποια κελιά να έλαβε χώρα κάποια εκδήλωση ή έκθεση έργων τέχνης, αφού τα βρήκα ηλεκτροδοτημένα, υπερβολικά καθαρά και τακτοποιημένα, με περίτεχνες τοιχογραφίες.

Το κελί που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση, είχε κατά μήκος του τοίχου μια τεράστια παλιά τοιχογραφία με θέμα μάχη μεταξύ ιπποτών και μια γυμνή γυναίκα.Τι να ήθελε να πει ο τρόφιμος που το δημιούργησε; *

Στα κελιά και σε πολλά σημεία στους διαδρόμους, έβλεπα πεταμένα βιβλία και κόμικ. Βρήκα, λοιπόν, από που προέρχονται. Μια μικρή βιβλιοθήκη με ξύλινο πάτωμα και άπειρη σκόνη. Τα ράφια είναι άδεια. Κάποιοι δεν επέστρεψαν τα βιβλία που δανείστηκαν. Τραγική ειρωνεία, για τα δεδομένα φυλακής, ήταν ότι στην βιβλιοθήκη υπήρχαν και έργα του Βολταίρου.

Στα κελιά, αλλά και σε όλους τους χώρους, η αίσθηση της διαρκούς υγρασίας, σίγουρα λειτουργούσε ως μέσο ψυχολογικής πίεσης. Είναι παραπάνω από βέβαιο πως οι φυλακισμένοι πρέπει να υπέφεραν σε μόνιμη βάση από κάθε είδους αρρώστια.

Σε αυτό το πόστερ δεν κατάλαβα τι αναγράφεται. Το μάτι όμως έπεσε σε γνωστές λέξεις. Προειδοποιούσε τους τρόφιμους για τη γονόρροια και το μεγάλο έπαθλο της φυλακής, τον ιό HIV.

Ένας διάδρομος με οδήγησε στο νοσοκομείο της φυλακής. Πρόκειται ουσιαστικά για δύο χώρους, που χρησίμευαν ως χειρουργείο. Και στους δύο υπήρχαν χειρουργικά φώτα να κρέμονται από την οροφή και στο ένα δωμάτιο, στεκόταν εκεί ένα πολύ περίεργο χειρουργικό τραπέζι, απόκοσμα μόνο του. Τριγύρω ιατρικός εξοπλισμός, διαφορά υλικά στις ντουλάπες και μερικά παλιά ιατρικά μηχανήματα με σκουριασμένους μετρητές. Παρατημένοι σάπιοι σκελετοί κρεβατιών. Σε έναν υπήρχε ακόμα ένα λερωμένο ρούχο, πιθανόν από αίμα. Στο δωμάτιο αυτό ο χρόνος έμοιαζε να μην έχει καμία σημασία. Η ατμόσφαιρα ήταν βαριά. Ένιωθα κάτι να παρακολουθεί την κάθε μου κίνηση και σίγουρα δε με ήθελε εκεί. Και εγώ βέβαια δε θα ήθελα να με βρει το σκοτάδι εδώ. Είδα αρκετά και αποφάσισα να φύγω.

Το δωμάτιο αυτό μου θύμισε ένα βιβλίο που είχα διαβάσει, για μια αντίστοιχη φυλακή σε γειτονική μας βαλκανική χώρα. Σε εκείνη τη φυλακή, όπως και στο Patarei, κρατούνταν κατά τη Σοβιετική περίοδο πολιτικοί κρατούμενοι, που "εθελοντικά" έπαιρναν μέρος σε ψυχικά πειράματα. Σε όσους φέρεται να συμπαθούσαν τις καπιταλιστικές ιδέες, δίνονταν γερές δόσεις από ψυχότροπα φάρμακα, που τους οδηγούσαν αναπόφευκτα στην τρέλα. Το γεγονός αυτό δικαιολογούσε μετέπειτα, την περαιτέρω συνέχιση της κράτησής τους. Στο Patarei, το νοσοκομείο λειτουργούσε μέχρι και που έκλεισε η φυλακή, δηλαδή το έτος 2004. Είναι η ίδια χρονιά, που το σημαντικότερο γεγονός της είναι η έναρξη του Facebook.

Δεν κατάλαβα πως κύλισε η ώρα. Είχε πάει σχεδόν έξι. Τότε αντιλήφθηκα ότι οι τελευταίοι άνθρωποι που είδα, ήταν πριν αρκετή ώρα στην αυλή. Μάλλον ήμουν ο τελευταίος επισκέπτης. Αγχώθηκα μήπως και ξέμεινα εκεί μέσα, καθώς σε όποιο χώρο κινήθηκα, ήμουν παντελώς μόνος και ανεπιτήρητος. Δε θα μου έκανε εντύπωση αν η υπάλληλος στην είσοδο με είχε ήδη ξεχάσει. Κατέβηκα βιαστικά τις σκάλες και το μάτι μου έπεσε σε μια τοιχογραφία. Μια γυναικεία φιγούρα με ματωμένα μάτια, δίπλα στην καγκελόπορτα που οδηγεί στα κελιά, υποδέχεται τους νεοαφιχθέντες. Στο μέτωπό της είδα γραμμένο «whore of Tallin», κατ’ αναλογία μάλλον του «πόρνη της Βαβυλώνας».

Το στομάχι μου ήταν ήδη κόμπος. Πιο κάτω, στο κέντρο του κεφαλόσκαλου είδα ένα κασόνι όρθιο και κάτι σαν να κουνήθηκε μέσα του. Πάγωσα. Τελικά δεν ήμουν μόνος; Δυο μικρά κοριτσάκια, σαν βγαλμένα από τη «Λάμψη» του Κιούμπρικ, σκέφτηκαν πως είναι καλή ιδέα να βρίσκονται εκεί τέτοια ώρα και να αυτοφωτογραφίζονται με αυτό τον τρόπο, μέσα στο ξύλινο κιβώτιο. Δε θυμάμαι τελευταία να είχα τρομάξει περισσότερο με κάτι. Βγαίνοντας έξω ο αέρας ήταν ήδη διαφορετικός. Πιο ευχάριστος, πιο ελαφρύς. Δίπλα από τις φυλακές βρισκόταν ένα ναυτικό μουσείο, με διάφορα εκθέματα στον περιβάλλοντα χώρο του. Μεταξύ άλλων εκτίθεται και ένα ξύλινο μικροσκοπικό υποβρύχιο.

Αυτά με βοήθησαν να μεταφέρω τη σκέψη μου σε κάτι πιο ευχάριστο. Επιστρέφοντας στο Patarei, εξωτερικά και από την πλευρά της θάλασσας, κάθισα σε ένα παγκάκι και απόλαυσα το τελευταίο φως της ημέρας (αλλά και την ελευθερία μου).

Προσωπικά θεωρώ πως η επίσκεψή μου στο φρούριο Patarei, ήταν ότι καλύτερο μπορούσε να μου δείξει το Ταλλίν. Δυστυχώς, ο χώρος πλέον δεν είναι επισκέψιμος, ενώ αβέβαιο είναι και το μέλλον του.