Μέρα 1η: Θεσσαλονίκη [GR] - Prishtina [RKS] Αυτή η βόλτα στα Βαλκάνια ήταν ξεχωριστή, καθώς η ταξιδιωτική μου ομάδα μεγάλωσε κατά ένα άτομ...

Διαδρομές πάνω σε ίχνη συγκρούσεων

 

Μέρα 1η: Θεσσαλονίκη [GR] - Prishtina [RKS]

Αυτή η βόλτα στα Βαλκάνια ήταν ξεχωριστή, καθώς η ταξιδιωτική μου ομάδα μεγάλωσε κατά ένα άτομο. Ο καλύτερος φίλος μου Χαράλαμπος πρόσφατα έκανε στον εαυτό του το καλύτερο δώρο που πήρε ποτέ, μια BMW r 1200 GS. Αυτό ήταν το πρώτο του ταξίδι πέρα από τα ελληνικά σύνορα και για αυτό ήθελα να έχει μια πραγματικά μοναδική εμπειρία. Αφού συναντηθήκαμε στη Θεσσαλονίκη, ο δρόμος μας προς το Κοσσυφοπέδιο ήταν σχετικά αδιάφορος, κυρίως οδηγώντας στον αυτοκινητόδρομο Ε75 για περίπου 2μιση ώρες. Διασχίσαμε τα σύνορα του Κοσσυφοπεδίου από το «Elez Han», χρησιμοποιώντας τα διαβατήριά μας, ενώ μας ζητήθηκε να εκδώσουμε την «τοπική» πράσινη κάρτα, καθώς αυτές που μας παρείχαν οι ασφαλιστικές εταιρείες μας δεν έγιναν δεκτές. Αν θυμάμαι καλά, το κόστος ήταν περίπου 15 € ανά μοτοσικλέτα.

Προσωπικά, γνώριζα τι θα συναντήσω μπαίνοντας στο Κοσσυφοπέδιο, αλλά και πάλι εντυπωσιάστηκα από τις πολυάριθμες αλβανικές σημαίες μέχρι την Πρίστινα, τα μνημεία αφιερωμένα στον «KLA» (Απελευθερωτικός Στρατός του Κοσσυφοπεδίου, επίσης γνωστός ως «UCK»), τα οχήματα του ΟΗΕ και τα «μυστικά» αυτοκίνητα της αστυνομίας.

Μπαίνοντας στην πρωτεύουσα του Κοσόβου, η κυκλοφοριακή συμφόρηση ήταν τρομερή, δίνοντάς μου την ευκαιρία να παρατηρήσω τους ανθρώπους. Η πόλη έχει τον νεότερο πληθυσμό στην Ευρώπη, καθώς ο μέσος πολίτης είναι περίπου 28 ετών. Φτάσαμε στον προορισμό της ημέρας σχετικά νωρίς, οπότε είχαμε χρόνο να εξερευνήσουμε την πόλη. Για άλλη μια φορά, δεν μπόρεσα να εντοπίσω το άγαλμα που ανεγέρθηκε για να τιμήσει τον Μπιλ Κλίντον.

Ακόμα και σήμερα, θεωρώ ότι η κατάσταση στο Κοσσυφοπέδιο δεν είναι απλώς περίπλοκη, ενώ πρόσφατα (φθινόπωρο 2020), προστέθηκε σε αυτή η δίωξη αξιωματούχων της κυβέρνησης, κατηγορούμενων για εγκλήματα πολέμου [και τη σοβαρή πιθανότητα διακίνησης οργάνων ανθρώπινων σωμάτων, μεταξύ των άλλων φρικαλεοτήτων] ενάντια στον σερβικό πληθυσμό του Κοσόβου.

Μέρα 2η: Prishtina [RKS] - Zabljak [MNE]

Στόχος της ημέρας μας ήταν να φτάσουμε στο Zabljak στο Μαυροβούνιο.

Φεύγοντας από την Πρίστινα, πρώτα κατευθυνθήκαμε δυτικά, προς το Pec.

Στον επαρχιακό δρόμο 106, που οδηγεί στα σύνορα του Μαυροβουνίου, μας περίμεναν δύο εκπλήξεις: μια εξαιρετική ορεινή διαδρομή και χιόνι!

Σύντομα βρισκόμασταν στο συνοριακό σταθμό «Kulla» (ή «Pikë kufitare Kosovë - Mali i Zi»).

Πάνω στην μοτοσικλέτα ο χρόνος μετράει διαφορετικά και πριν το αντιληφθώ, βρισκόμουν στο Εθνικό Πάρκο «Biogradska Gora».

Στάση στο φαράγγι του ποταμού Tara, σε ένα μνημείο προς τιμήν ενός σκιέρ. Το τιμώμενο πρόσωπο έμοιαζε απίστευτα στον Lemmy των Motorhead, τον πατέρα των heavy metal θεοτήτων. Apologies στον νεκρό άντρα, αλλά δεν μπορούσα να συγκρατήσω τον εαυτό μου και φωτογραφήθηκα μαζί του (.. μια φορά ακόμη).

Γέφυρα «Đurđevića Tara».

Διάβασα κάπου ότι κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και την ιταλική κατοχή του Μαυροβουνίου, η τοπική αντίσταση, προκειμένου να καθυστερήσει τον ιταλικό στρατό να προελαύσει, κατέστρεψε το κεντρικό τμήμα της γέφυρας. Αυτό το γεγονός πραγματικά τσάντισε τόσο τους Ιταλούς, που απάντησαν πέρα από κάθε λογική, αναζητώντας δηλαδή τον μηχανικό της γέφυρας (ένας από αυτούς ήταν ο Lazar Jauković), τον οποίο εκτέλεσαν στο ως άνω σημείο.

Αν σας αρέσουν οι ταινίες, μια Γιουγκοσλαβική ταινία του 1969 με τίτλο «Most», πραγματεύεται αυτά τα γεγονότα. Η θέα του φαραγγιού είναι εντυπωσιακή, καθώς η γέφυρα βρίσκεται 172 μέτρα πάνω από τον ποταμό Tara.

Zabljak. Ένα μικρό χωριό, μια «διασταύρωση» θα το περιέγραφε καλύτερα. Καθώς αγαπώ το ορεινό τοπίο, για εμένα αυτό το μέρος αντιπροσωπεύει ό,τι είναι πραγματικά το Μαυροβούνιο.

Μέρα 3η: Zabljak [MNE] - Sarajevo [BiH]

Μετά από ένα εξαιρετικό πρωινό κατευθυνθήκαμε στην παγετώδους περιόδου «Black Lake» («Crno jezero»), που βρισκόταν ακριβώς έξω από το χωριό.

Η θέα ήταν απλώς σαν βγαλμένη από όνειρα. Σε ένα σημείο, δημιουργήθηκε μια στενή έκταση γης, που φαίνεται να χωρίζει τη λίμνη σε δύο μέρη.

Μπορεί κανείς να περπατήσει και στα δύο μέρη, αλλά δεν είχαμε αρκετό χρόνο και φύγαμε σύντομα. Είναι σίγουρο ότι θα επισκεφθώ ξανά τη λίμνη, ίσως κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Εξαιρετικής ομορφιάς η διαδρομή στον μικρό τσιμεντένιο δρόμο P14, που οδηγεί στην κορυφή του Durmitor «Bobotov Kuk», ειδικά ακριβώς μετά το Zabljak.

Η κακοκαιρία και ο δυνατός άνεμος μας εμπόδισαν να απολαύσουμε τη φύση όσο θέλαμε, οπότε τραβήξαμε μερικές φωτογραφίες και κατευθυνθήκαμε για μια γρήγορη στάση προς τη μικρή πόλη Pluzine.

Ακολουθώντας αντίθετα τη ροή του ποταμού Piva, κινούμενοι στον επαρχιακό δρόμο M18, περάσαμε το υδροηλεκτρικό φράγμα «Mratinje Dam».

Σκεφτόμουν το Μαυροβούνιο ως το αγαπημένο μου μέρος των Βαλκανίων λόγω της ανέγγιχτης φυσικής ομορφιάς, του Εθνικού Πάρκου «Durmitor» που συνορεύει με το Εθνικό Πάρκο «Sutjeska», τα βαθιά φαράγγια που σχηματίζονται από τους ποταμούς Tara, Piva, Komarnica και Susica, καθώς φτάναμε στα σύνορα με τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη (για να είμαι πιο ακριβής στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας, βλ. «Republika Srpska»).

Ακολουθώντας τον επαρχιακό δρόμο M18 φτάσαμε στην πρωτεύουσα της Βοσνίας, το Σεράγεβο, λίγο πριν το βράδυ. Μείναμε κοντά στην ιστορική περιοχή της συνοικίας Bascarsija, οπότε αργότερα εξερευνήσαμε την καρδιά της πόλης με τα πόδια.

Ο πεζόδρομος Ferhadija είναι η καρδιά ολόκληρης της περιοχής. Εδώ βρίσκονται τα περισσότερα από τα ιστορικά μνημεία της πόλης, όπως το «Gazi Husrev-bey's Mosque», το καραβανσαραι «Tašlihan» και ο νεογοτθικός καθεδρικός ναός «Sacred Heart Cathedral» (Katedrala Srca Isusova). Δυτικά από τον ναό, τα ίχνη της οθωμανικής εποχής τείνουν να ξεθωριάζουν και η πόλη παίρνει την ευρωπαϊκή της μορφή.

Eκεί που συναντώνται οι δρόμοι Ferhadija και Marsala Tita, βρίσκεται το μνημείο «Eternal Flame» (Vječna vatra) αφιερωμένο στα θύματα του WW2, κατά την κατοχή της Βοσνίας από τη ναζιστική Γερμανία και τη σύμμαχο Κροατία.

Έκλεισα τη μέρα μου περιπλανώμενος γύρω από αυτό το μοναδικό μέρος, απολαμβάνοντας την θορυβώδη ζωή του αγαπημένου μου δρόμου του Σεράγεβο, Ferhadija.

Μέρα 4η: Sarajevo [BiH] - Kotor [MNE]

Καλημέρα Sarajevo.

Περιπλανώμενοι στην περιοχή Bascarsija, είναι αδύνατο να μην προσέξει κανείς τις τρύπες από σφαίρες στους τοίχους των κτιρίων.

Δίπλα στον ποταμό Miljacka βρίσκεται το «Museum of Sarajevo 1878 - 1918», το οποίο διατηρεί μια συλλογή αντικειμένων και φωτογραφιών από την εποχή της αυστρο-ουγγρικής κατοχής της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης. Ακριβώς απέναντι βρίσκεται η γέφυρα «Latin Bridge» (Latinska ćuprija / Латинска ћуприја).

Στις 28 Ιουνίου 1914, o Gavrilo Princip πυροβόλησε και σκότωσε τον Franz Ferdinand, κληρονόμο του αυστρο-ουγγρικού θρόνου. Αυτή ήταν η άμεση αιτία για την έναρξη του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Η γέφυρα μετονομάστηκε σε «Princip» (Principov most / Принципов мост) κατά την εποχή της Γιουγκοσλαβίας. Το όνομα επέστρεψε σε «Latin Bridge» μετά τους πολέμους στη Γιουγκοσλαβία. Αξίζει να δει κανείς την σχετική ταινία Sarajevo (2014).

Οδηγώντας μέσα από την πόλη, παρατήρησα την αγορά «Markale Market» (Gradska Tržnica), η οποία βομβαρδίστηκε δύο φορές, κινητοποιώντας έτσι την επέμβαση του ΝΑΤΟ .

Ακολούθως, κατευθύνθηκα έξω από το Σεράγεβο, στην περιοχή Butmir, όπου βρισκόταν το πιο διάσημο πολεμικό μνημείο «Tunnel of Hope» (Tunel Spasa). Ήταν μια σήραγγα που ξεκινούσε από το γκαράζ ενός σπιτιού, συνέχιζε κάτω από το αεροδρόμιο και οδηγούσε στην περιοχή Dobrinje.

Πολλοί ντόπιοι μπορεί να έχουν περάσει από αυτό, σε κάποιο σημείο της ζωής τους και έτσι, οι συνηθισμένοι αυτοί άνθρωποι, μπορεί να είναι μια καλή πηγή πληροφόρησης σχετικά με το τούνελ, αυτόν τον αληθινό «ήρωα πολέμου». Παραθέτω ένα πληροφοριακό λινκ «tunelspasa.ba» και μερικές λέξεις από τη Wikipedia: «Η Σήραγγα του Σεράγεβο (Sarajevski tunel/Сарајевски тунел), επίσης γνωστό ως Tunel spasa (Тунел спаса, Tunnel of rescue) και Tunnel of Hope, ήταν ένα υπόγειο τούνελ που κατασκευάστηκε μεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου το 1993 κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Σεράγεβο, στη μέση του πολέμου της Βοσνίας».

«Χτίστηκε από τον Βοσνιακό Στρατό για να συνδέσει την πόλη του Σεράγεβο, η οποία κόπηκε εντελώς από τις σερβικές δυνάμεις, με το βοσνιακό έδαφος στην άλλη πλευρά του αεροδρομίου του Σεράγεβο, περιοχή ελεγχόμενη από τα Ηνωμένα Έθνη. Η σήραγγα συνέδεσε τις γειτονιές του Σαράγιεβο με την περιοχή της Dobrinja και του Butmir (για αυτό ονομάζεται επίσης "σήραγγα D-B"), επιτρέποντας την είσοδο στην πόλη τροφίμων, πολεμικών προμηθειών και ανθρωπιστικής βοήθειας και επιτρέποντας στους ανθρώπους να βγουν». 

«Η σήραγγα έγινε ένας σημαντικός τρόπος παράκαμψης του διεθνούς εμπάργκο όπλων και παροχής εφοδίων στους υπερασπιστές της πόλης. Υπήρξαν αναφορές Βόσνιων πολιτών που αναγκάστηκαν να πληρώσουν έως και 120 δολάρια στο στρατό, για να να εξασφαλίσουν για τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους πέρασμα μέσω της σήραγγας». 

Έχοντας αυτό το τελευταίο στο μυαλό μου και ανάμεικτα συναισθήματα για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν, αλλά και για τον τυχοδιωκτικό χαρακτήρα των ανθρώπων, αποχωρούσα από το Sarajevo από τη λεωφόρο Meša Selimović / Zmaja od Bosne, γνωστή ως «Sniper Alley» (Snajperska aleja). Το όνομα τα λέει όλα. Αυτή η λεωφόρος είχε πολλά ψηλά κτίρια που την καθιστούσαν ιδανική για τις θέσεις των ελεύθερων σκοπευτών. Λέγεται ότι, κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι ελεύθεροι σκοπευτές τραυμάτισαν 1.030 άτομα και σκότωσαν 225 (60 από τους οποίους ήταν παιδιά). Το Holiday Inn hotel το 2014 και η κατάσταση του κατά τον πόλεμο, όταν ήταν η έδρα διεθνών δημοσιογράφων.

Σας προτείνω να διαβάσετε την εκτεταμένη δημοσίευσή μου για την πόλη, ώστε να καταλάβετε πλήρως γιατί το Σεράγεβο σημαίνει τόσα πολλά για μένα:

Από το Niš στο Sarajevo: Μια βόλτα στην πρόσφατη Ιστορία [Σερβία - Βοσνία]

Στο δρόμο, με κατεύθυνση προς Μόσταρ. Εάν δεν κάνω λάθος, ο αυτοκινητόδρομος E73 ήταν ακόμη υπό κατασκευή και χρησιμοποιήσαμε έναν επαρχιακό δρόμο, ίσως τον M17.

Φτάνοντας στο Μόσταρ, η Παλιά Γέφυρα κυριαρχεί στο αστικό τοπίο και τα κτίρια της Οθωμανικής εποχής και στις δύο πλευρές του ποταμού Νερέτβα, ολοκληρώνουν το εκπληκτικό σκηνικό. Εάν κάποιος δεν γνωρίζει την πρόσφατη ιστορία και τους πολέμους στην πρώην Γιουγκοσλαβία, θα του είναι δύσκολο να πιστέψει ότι το Μόσταρ ήταν «η πιο κατεστραμμένη πόλη της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης».

Από τις πολλές διαθέσιμες πηγές, ένα απόσπασμα από failedarchitecture.com, κατά το δυνατόν μεταφρασμένο, δίνει μια καλή περιγραφή:

«Το Μόσταρ καταστράφηκε και διαιρέθηκε κατά τη διάρκεια δύο ξεχωριστών μαχών κατά τη διάρκεια του πολέμου 1992 - 1995 στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη. Αυτός ο πόλεμος, ο οποίος ξεκίνησε επίσημα στο Σεράγεβο τον Απρίλιο του 1992 και έληξε επίσημα με την υπογραφή της Συμφωνίας του Dayton τον Δεκέμβριο του 1995, ήταν ο τρίτος σε μια σειρά πολέμων που οδήγησαν στη διάλυση της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας. Η πρώτη πολιορκία του Μόσταρ πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του 1992, όταν η πόλη βομβαρδίστηκε από Σερβο-βόσνιους παραστρατιωτικούς και τον Στρατό της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας (Army of the Republika Srpska - VRS) και με την υποστήριξη του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού (Yugoslav People’s Army - JNA). Η βαριά επίθεση του πυροβολικού διήρκεσε για 3 μήνες και αποκρούστηκε επιτυχώς από το Τάγμα του Μόσταρ και του νεοσυσταθέντος και κακώς εξοπλισμένου στρατού της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης, καθώς και από τη βοσνιακή κροατική πολιτοφυλακή γνωστή ως HVO (Bosnian Croat militia - HVO). Η δεύτερη μεγάλη πολιορκία της πόλης ξεκίνησε τον Μάιο του 1993. Αυτή τη φορά, η πόλη δέχθηκε επίθεση από το HVO, έχοντας στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη από τον Κροατικό Στρατό. Το HVO εκκαθάρισε για πρώτη φορά το δυτικό τμήμα της πόλης από τον μη-Κροατικό πληθυσμό. Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι και οι λίγοι εναπομείναντες Σέρβοι κατέφυγαν στο ήδη σοβαρά κατεστραμμένο ανατολικό τμήμα του Μόσταρ, το οποίο στη συνέχεια άρχισε να βομβαρδίζει το HVO από προηγούμενες ασφαλείς θέσεις στους λόφους γύρω από την πόλη. Η φυσική και δημογραφική αλλαγή του πολέμου ήταν η πιο ορατή και δραματική διαφορά μετά τον πόλεμο. Ωστόσο, η ψυχολογική και πολιτική διαίρεση της πόλης σε ένα ελεγχόμενο και κατοικημένο από μουσουλμάνους «ανατολικό Μόσταρ» και ένα ελεγχόμενο και κατοικημένο από Κροάτες «δυτικό Μόσταρ» ανέδειξε μια πολύ βαθύτερη και επίμονη κληρονομιά».

«Κατά τη διάρκεια του πρώτου πολέμου του Μόσταρ το 1992, καταστράφηκε σκόπιμα σε μόλις δύο μήνες, κάθε δείγμα πολιτιστικής κληρονομιάς. Και αυτό ήταν μόνο η αρχή. Κατά τη δεύτερη πολιορκία, η καταστροφή συνεχίστηκε. Όσο περισσότερο καταστρεφόταν η πόλη, τόσο πιο δύσκολο ήταν για τους κατοίκους να την αναγνωρίσουν ως την πόλη που ήταν χαραγμένη στη μνήμη τους. Στο τέλος σταμάτησαν να νοιάζονται, αρκεί να παρέμενε η παλιά γέφυρα. Ήταν το σύμβολο της πόλης - το σύμβολο της σύνδεσης μεταξύ των δύο τμημάτων της πόλης και το σύμβολο της ανοχής και της ενότητας του πληθυσμού. Η πόλη ήταν η γέφυρα και η γέφυρα ήταν η πόλη... Η επίθεση αυτή στη γέφυρα, ήταν επίθεση στην έννοια της πολυεθνικότητας. Όταν η γέφυρα έλειπε, το Μόσταρ θα έπαυε να υπάρχει και η ψυχή της πόλης θα εξαφανιζόταν. Αυτό ακριβώς συνέβη. Όταν η γέφυρα καταστράφηκε, η πόλη φάνηκε να παίρνει την τελευταία της ανάσα. Η πόλη αποδείχθηκε θνητή. Η πόλη ήταν νεκρή».

«Η Παλιά Γέφυρα δεν ήταν μόνο ένα σημαντικό σύμβολο για την πόλη του Μόσταρ και για ολόκληρη τη χώρα, αλλά κυρίως ένας σημαντικός δημόσιος χώρος. Πολλοί άλλοι δημόσιοι χώροι έχουν καταστραφεί σκόπιμα, όπως το μνημείο που σχεδίασε ο Bogdanović προς τιμή των Παρτιζάνων που πέθαναν στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το καφέ Rondo, το ξενοδοχείο Neretva, το Bristol και το Ruža, τα πολυκαταστήματα Razvitak και Hit, το γυμνάσιο και το Παλάτι του Πολιτισμού. Κάθε ένα από αυτά ήταν σημαντικοί δημόσιοι χώροι που έκαναν το Μόσταρ μια ζωντανή, ανεκτική πόλη όπου δεν είχε σημασία ποια ήταν η θρησκεία ή η εθνικότητα, αφού ο καθένας-μια απλά ήταν κάτοικος του Μόσταρ. Κάθε ένα από αυτά τα σημαντικά κτίρια έχει διαφορετική κατάληξη. Το μνημείο του Bogdanović ξαναχτίστηκε και στη συνέχεια έγινε στόχος βανδαλισμών. Τα ερείπια του καφέ Rondo έχουν αντικατασταθεί από ένα μνημείο για τους Κροάτες υπερασπιστές. Το ξενοδοχείο Neretva και τα πολυκαταστήματα Razvitak εξακολουθούν να βρίσκονται σε κατάσταση ερειπίων. Το Bristol, το γυμνάσιο και το Παλάτι του Πολιτισμού ξαναχτίστηκαν ακριβώς όπως ήταν - παρόλο που το Παλάτι του Πολιτισμού άλλαξε το όνομά του σε Παλάτι Κροατών - ενώ το ερείπιο του ξενοδοχείου Ruža ξαναχτίζεται».

Δυο βίντεο της εμπόλεμης κατάστασης του Μόσταρ

Video: Mostar bridge falls down

και: http://d2d71hfj198g28.cloudfront.net/04-mostar/04-mostar-eng.mp4

[πηγή: heritage.sensecentar.org]

Το εμπορικό κέντρο «Razvitak», υπομένει την άχαρη μοίρα του.

Με βαριές σκέψεις οδηγήσαμε δυτικά, προς την Αδριατική Θάλασσα. Ο καιρός ήταν μάλλον σκληρός απέναντί μας, καθώς οι ισχυροί άνεμοι έβαλαν σκοπό να μας ρίξουν από τις μοτοσικλέτες μας. Το χειρότερο σημείο ήταν όταν έφτασα να διασχίσω τη γέφυρα βόρεια του Ντουμπρόβνικ, όπου νόμιζα ότι θα ήταν υπέροχη ιδέα να κατέβω από την μηχανή και απλά να τη σπρώξω. Ντουμπρόβνικ at night. Βροχερό, αλλά υπέροχο.

Μετά από μια σύντομη στάση για να ζεσταθούμε με λίγο καφέ στο Ντουμπρόβνικ, ξεκινήσαμε να βγούμε από την Κροατία και κατευθυνθήκαμε προς το Κότορ του Μαυροβουνίου. Αυτή η μικρή πόλη βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο για τα ταξίδια στα Βαλκάνια.

Μέρα 5η: Kotor [MNE] - Θεσσαλονίκη [GR]

Θέα από το Muo, ένα μικρό ψαροχώρι, που βρίσκεται στη δυτική ακτή του κόλπου του Κότορ.

Παλιά Πόλη. 

Ο στόχος της ημέρας ήταν να βγούμε από το Μαυροβούνιο και μέσω Αλβανίας, να επιστρέψουμε Θεσσαλονίκη. Περίπου 650 χιλιόμετρα και ίσως περίπου 9-10 ώρες οδήγησης (όχι πάντα από τους κεντρικούς δρόμους) δεν είναι κάτι μικρό, είναι όμως εφικτό. Εν πάση περιπτώσει, το έχουμε ξανακάνει και είμαι σίγουρος όταν οι ευκαιρίες για βαλκανικές διαδρομές θα εμφανιστούν ξανά στο μέλλον, ο χρόνος και η απόσταση θα είναι το τελευταίο πράγμα που θα λάβουμε υπόψη μας.

Ευχαριστώ για την ανάγνωση, 

καλούς δρόμους.